KMSKA
Het Nederlandse architectenbureau KAAN Architecten heeft na het winnen van de internationale prijsvraag in 2003 intensief gewerkt aan het masterplan, de renovatie en de uitbreiding van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen. Verborgen op de oude plaats van de binnentuinen, onzichtbaar vanaf de straat, staat nu een 21e eeuwse autonome entiteit waarin taatsdeuren een belangrijk onderdeel vormen van de onuitgesproken materiele identiteit van het gebouw.
Fotografie door Sebastian van Damme en Stijn Bollaert
Geborgen achter historie
Gelijk met het renovatietraject van het museum zijn er sinds het begin van de 21ste eeuw grote publieke investeringen gedaan die voor een ware transformatie van de buurt hebben gezorgd. Een van de hoekstenen van het ontwerp van KAAN Architecten was dan ook het besluit het nieuwe deel van het museum volledig te verhullen binnen het bestaande gebouw. Vanaf de straat is niets te zien van de verbouwing, dit om de kracht van het oorspronkelijke gebouw en haar rol als erfgoed binnen de snel veranderende buurt te benadrukken.
Het museum, beter bekend als KMSKA, verenigt in het ontwerp een hedendaagse allure met de glorieuze maar ook enigszins verwaarloosde schoonheid van het oorspronkelijke 19de eeuwse gebouw. KMSKA is een van de laatste voorbeelden van de robuuste neoclassicistische architectuur van de stad Antwerpen waardoor het verbergen van het nieuwe deel van het museum ook grote waarde heeft voor het aanzicht van de stad.
Emblematisch contrast
De uitbreiding bestaat naast de krachtige historische structuur, zonder haar monumentale karakter te ontkennen. Prof. Dikkie Scipio, architect en medeoprichter van KAAN Architecten over het ontwerp:
“Het 19de en 21ste eeuwse museum konden niet meer en intenser van elkaar verschillen. Samen belichamen ze een emblematisch contrast in afmetingen, licht en atmosfeer, ontworpen als flexibele ruimtes voor toekomstige tentoonstellingen.”
Ononderbroken werelden
KMSKA is nu verdeeld in drie werelden: het publieke entreegebied (feel), de expositieruimtes (see) en de kantoren aan de achterzijde van het gebouw (work). Via de monumentale trap, de entrée, de ontvangsthal en de Keyserzaal worden de bezoekers of naar het gerenoveerde 19de eeuwse museum of naar het nieuwe 21ste eeuwse museum geleid.
Het nieuwe museum is als autonome entiteit gesitueerd in de vier bestaande patio’s. De volledig witte expositiezalen krijgen hun daglicht via 198 driehoekige, driedimensionale daklichten, aangevuld met vier grote lichtvallen voor natuurlijk licht tot diep in het gebouw, 23 meter onder het dak. Deze daklichten met geïntegreerde kunstverlichting verzachten het daglicht en compenseren het gebrek aan seizoensgebonden lichtinval. Ook de hoogglans vloeren dragen bij aan de bewust oogverblindende beleving van het nieuwe museum.
De opeenvolging van sterk verticaal georiënteerde ruimtes zonder eigen uitgesproken materiële identiteit wordt niet onderbroken door kozijnen, scharnieren of dorpels. Door het museum heen zijn vijfentwintig taatsdeuren te vinden – de een nog meer verborgen dan de ander. De taatsdeuren vallen gesloten volledig weg in de ruimtes, slechts een smalle naad is zichtbaar rondom een dergelijke kozijnloze taatsdeur.
Taatsdeuren in KMSKA
De keuze voor taatsdeuren lag voor de hand, om diverse redenen. Walter Hoogwerf, KAAN Architecten:
“Taatsdeuren bieden de mogelijkheid om niet alleen onzichtbare deuren te maken, maar ook om deuren van enorme afmetingen te maken. Bij bepaalde compartimentscheidingen in het KMSKA waar wij de route niet wilden onderbreken door een pui hebben wij voor taatsdeuren gekozen omdat we deze onopvallend in de wand konden wegwerken. Er zijn dan geen scharnieren zichtbaar en rondom zit er alleen een kleine voeg. Bij brandmelding draaien ze dicht. We hebben gekozen voor de scharnieren van FritsJurgens omdat deze met beperkte inbouwhoogte ingebouwd kunnen worden en de functionaliteit is hoog.”
Diversiteit in taats
Walter Hoogwerf: “Waar wij het monument artisaan aangebrachte historische kleuren, eiken parket en deurlijsten en ornamenteel pleisterwerk hebben gegeven, bestaat het Verticaal Museum uit abstractie, witte en nachtblauwe kleuren, onzichtbare deuren en super strakke details.”
Om de benodigde ruimte en technische voorzieningen voor het nieuwe museum te kunnen realiseren zijn er een aantal zorgvuldig overwogen ingrepen in het bestaande gebouw gedaan. Een van deze toevoegingen is de taatsende wand van 5,5 bij 9 meter op de eerste verdieping die de logistiek rondom grote kunstwerken aanzienlijk verbeterd heeft.
De variëteit aan toegepaste taatsdeuren is groot, vertelt Walter Hoogwerf. “Het zijn in totaal een stuk of 25 taatsdeuren. Daarbij komen ook nog een aantal monumentale deuren die ook taatsen. Er zijn liftdeuren van 2 x 3,6 m, 2,5 x 3 m, klepdeuren van 1 x 3 m, dikke, dunne… De deuren zijn hoofdzakelijk gemaakt van GRG, glasfiber reïnforced gypsum.”
Overweldigende beleving
Een van de straat onzichtbaar, maar eenmaal binnen overweldigend museum in al haar schijnbare eenvoud – het nieuwe, 21ste eeuwse deel van KMSKA is een autonome entiteit met een oogverblindende beleving. Juist de onuitgesproken materiële identiteit biedt beleving, een emblematisch contrast in afmetingen, licht en atmosfeer ten opzichte van het 19e eeuwse museum.